उपत्यकाको दक्षिण कुनाको कैलाश
शम्भु गजुरेल
जीवनको परिबन्दले डो¥याएका यात्राका क्रममा शीताङ्क तलको तापयुक्त हिमाली पठारमा मुखको तातो बाफले हात सेकाउने प्रयत्न गर्दाको चञ्चलता, हिउँ पग्लेर हिमालको खोकिलामा जमेका मनोहर तालमा वृक्ष विहीन पर्वतमालामा लटरम्म फुलेका बहुरङ्गी फूलको प्रतिछायाले उकासेका स्वर्गीय बगैँचाको काल्पनिक बिम्बको प्रतिरूप हेर्दा बटुलेको मनोरम अनुभूति हृदयले समेटेको छ । अनकण्टार कन्दरामा तप्किँदो भिरमौरीको मह अनि डाँफेको नृत्यको तालमा ताल मिलाउँदै टाकुराबाट फेदको दहमा फाल हाल्ने झरना सोही झरनाको शीतल हावामा लोलाउँदै झुलेका लालिगुराँस आँखाभरि अटेसमटेस छन् । पहिले उर्लिंदै कहिले कुर्लिंदै कहिले सुसाउँदै अनि फाँटमा सुस्ताउँदै हिमालको खबर बोकेर सागर भेट्न आतुर जलधाराको अविरल प्रवाहले धमनी र कोषिकामा समभावना जागृत गराइरहेको छ । चारकोसेको घना जङ्गल भित्रका सतिसाल, तराईका गरामा झप्किएका धानका बाला, बारीभरि महकिएका तोरीका फूल, गृष्मको गर्मी र हिउदको शीतलहर मस्तिष्कको मैदानमा विचरण गरिरहेका हुन्छन् हरबखत । दैनन्दिनीमा चुर्लुम्म डुबेर हराएको बेला सुषुप्त भएर बस्ने दिलभित्रको घुमन्ते किरो अकस्मात जाज्वल्यमान भएर जुर्मुराउछ जब भ्रमणको सुइँको आउँछ । यात्राको चाहनालाई सहजीकरण गराउन विविध माध्यम वा भनौँ कुनै कारणले भूमिका निर्वाह गर्नेगर्छ । विगतका अनगिन्ती पटकका यात्रा जात्रा, तीर्थ, निमन्त्रणा, जन्ती, जागिर वा राजनीतिको अनौ समातेर आकाशमा हलो जोत्ने क्रममा भए पनि पछिल्लो समयमा “स्रष्टा पदयात्रा नेपाल” का संयोजक शीतल गिरी र कवि खोलाघरे साहिँलोज्यूले पदयात्राको गोरेटो निर्माण गरेर देश दर्शन गराउनुभएको छ । अब कता भन्ने अन्यौल छैन, स्थान छनोट र यात्रा सहजीकरणले चाहनालाई पखेटा हालेर सगर विचरण गर्ने तिर्खा मेटाउनुभएको छ ।
आज २०८१ साल असोज महिनाको ५ गते शनिबार नयाँ समय नयाँ गन्तव्य ! स्रष्टा पदयात्रा नेपालको ८६ औँ यात्राको पूर्व निर्धारित समय र पूर्व घोषित स्थान । यात्राको दिनको बिहान अन्य दिनभन्दा अलि चाँडै सुरु हुनेगर्छ प्रायः मेरो हकमा । निर्धारित समयभन्दा विलम्ब नहोस् भन्ने अभिप्रायले यात्रा प्रारम्भ खातिर तोकिएको स्थानतर्फ लम्कियो मेरो शरीर । मनमा अनेक भाव ज्वार बनेर उर्लिन्थे अनि भाटा बनेर लत्रन्थे, काठमाडौँ जिल्लाको एक भाग जहाँ म पहिलोपटक जाँदै थिएँ कस्तो होला त्यहाँ ! काठमाडौँ अर्थात् नेपालको मुटु अनि त्यो मुटुको एउटा भल्भ दक्षिणकाली नगरपालिका । दक्षिणकाली देवीको दर्शन गर्न उर्लिने जनसागरका नजरले नियाल्न नसकेको होला त छैमले ? धार्मिक आस्थाको खातिर चौध लोक भ्रमण गर्न तत्पर हुने नेपालीका अक्षताले भेउ पाएका छैनन् त चौकोटदेवीको पाउमा बर्सिन ! किंवदन्ती अनुसार उपत्यका रक्षा खातिर टाकुराबाट नियालेर बसेका तीन देवीमध्ये जेठी फुल्चोकी माइली चौकोटदेवी र कान्छी चम्पादेवी भन्ने श्रुति छ तर चौकोटदेवीको चर्चा कम सुनिन्छ । कौतुहलताको कुण्डमा बाकटे हान्दै बल्खु पुग्दा भर्खर ७ बजेको रहेछ । तोकिएको समयभन्दा आधा घण्टा चाँडै ! हुन त उपत्यकाका सार्वजनिक सवारी साधनको समय र भाडादर अनि सवारीसाधन कर्मचारीको सम्बोधन अनिश्चित हुन्छ त्यसैले पनि होला यात्रा टोलीका सदस्य आउन केही विलम्ब भयो । प्रतीक्षाको छोटो टहलाइपछि भक्तपुरको बोडेलाई प्रारम्भ बिन्दु बनाएर आफ्नो गति बढाएको बस आयो अनि हामी सवार भयौँ सोही साधनमा । शब्दका महारथिले खचाखच भरिएको बसले देशको सर्वोच्च शिक्षा संस्थानलाई दाहिने पारेर आफ्नो थुतुनो दक्षिणतर्फ पारेर अघि बढ्यो । हरियालीले भरिपूर्ण सुन्दर कीर्तिपुर नगरपालिकाको जलविनायक, मञ्जुश्री पार्क, टौदहको मधुर पवनको झोकासँग मुलायम स्पर्श गर्दै दक्षिणकाली नगरपालिका प्रवेश ग¥यो हाम्रो यात्रा समूहले ।
थुम्का थुम्कामा बसेका बुद्ध विश्रामस्थल, खोँच, गल्छी, कन्दरामा बसेका अनेकौँ देवीदेवताले यात्रालाई पवित्र र सुरक्षित बनएको अनुभुति गराउँछ । प्रसिद्ध शेषनारायण मन्दिर यात्रा मार्गमा छ । पूर्वतर्फ लमतन्न परेको पहाडको काखबाट दक्षिणकाली ताकेर लम्किएको बाटोबाट बागमती पारीको खोकना, बुङ्मती नियाल्दै मनमा आनन्दको बुकी फुलाउँदै जाँदा लाग्छ स्वर्ग अन्त छैन । बिस्तारै उपत्यकाको घना र कोलाहलमय वातावरणले बिदाइ स्वरूप आफ्नो जडवत मुहार लुकाउँदै जान्छ, देउराली र भन्ज्याङले स्वागतको मुस्कान छर्छन् आगन्तुकलाई । मनमा दक्षिणकालीको चरण स्पर्शको अभिलाषा लिएर हुइँकिने हजारौँ धार्मिक शरीरले शीघ्र दर्शनको चाहनामा रमणीय धराको अवयवलाई आफूभित्र समेट्न छुटाउँछन्, यहाँका प्रत्येक कणमा दैवीय शक्तिको निवास पाउन सकिन्छ । आँखाभरि नीलगगनको स्वच्छता, कञ्चन पानीको झरना अनि पखेराभरि लर्किएका नास्पाती र हलुवावेद निहार्दै कति बेला माताको मन्दिर आइपुग्यो पत्तै भएन । गाडी आफ्नै गतिमा थियो तल गहिरोबाट घण्टका ध्वनि र भक्तका आलापले माताको निवासतर्फ शिर झुकाउन लगायो । हुन त नास्तिकको चकटी बोकेर वैज्ञानिकवादको गौवा थाप्ने विद्वान्देखि अरुणोदयमा नै मदमा मातेका सबैखाले मनुवाले देवस्थल सामु पुग्दा आफ्नो शिर झुकाउँछन् । जन्मजात संस्कार भनौँ वा सुसंस्कृत परिपाटीको जगेर्ना बहुसङ्ख्यक नेपाली धार्मिक आस्थाबाट चाहेर पनि भाग्न सक्दैनन् ।
हाम्रो यात्राको प्रमुख गन्तव्य चौकोटदेवीको निवासस्थानको चुली भएकाले हामीले सवारी साधनबाट नै दक्षिणकाली मातालाई आफ्नो दिलको समर्पण टक््रयाएर अगाडि बढ्यौँ । गाडीले ६ किलोमिटरको आफ्नो यात्रा आफ्नै वेगमा पार ग¥यो र राम्चे चोकमा पुगेर ब्रेक लगायो । चौकोट चुलीको यात्राको आधार मान्न सकिन्छ राम्चेलाई ।
उपत्यकालाई ढाड देखाउँदै तराई भेट्न दक्षिणतर्फ चिप्लिँदै गरेको सडक कुलेखानीतर्फ लागे पनि राम्चे चोकका पुराना र नयाँ घरहरूले आफूमा समेटेर राखेको विविध परिकारले स्वागत गरिरहेका छन् । पूर्वतर्फको लाम्चो गाउँको डिलतर्फबाट बागमतीको अविरल धारा नियाल्न सकिन्छ । राम्चेको चोकमा बसबाट ओर्लिएका शब्दका कुमालेहरू नयाँ माटोको खोजीमा चारैतिर नजर दौडाउन थाले । मेरा नजरले पहिलोपटक नियाल्दै थियो दक्षिणकालीको शिरभाग । दक्षिणकाली निकट बाटाका डिलमा खुवा बेच्न लामबद्व कृषकहरूको आधार इलाकामा पर्ने छैमले, राम्चे पुग्दा र डुल्दा आनन्दले पुलकित हुन्छ अन्तर्मन । नेपालमा शासकीय स्वरूप परिवर्तनका क्रममा भएका विभिन्न क्रान्तिका ज्वारभाटाले देशका अति दुर्गम स्थानमा आफ्नो दब्दबा बनाए तापनि नेपाल खाल्डोमा आन्दोलन उच्च वर्गको पासा त्रिपासा र कोत, आँगनमा मात्ने र ढल्ने गरेको पाइन्छ तर इतिहासको एउटा कालखण्डमा अर्थात् २१ औँ शताब्दीको मध्य भागमा चलेको रक्तक्रान्तिको चढावको समयमा पढने विद्यार्थी, शिक्षक तथा अभिभावकसमेतलाई ढाल बनाउन सफल भएको थियो त्यो बेलाको आन्दोलनकारी नेतृत्व यो छैमलेबाट । इतिहासको एउटा अमिट पाना बोकेर मुस्कुराउँदै छ, दिलका दिवारमा दरार बनाएर बसेका खतहरूमा विकासको नयाँ लिउनले सिँगार्दै छ । ताजा दुधबाट बनेको चियाको चुस्की लगाएर पश्चिमतर्फको केही उकालो बाटोमा यात्राका टोली लम्किन्छन् । भिन्न भिन्न आकृति बनाएर तस्बिरमा आफ्नो बिम्ब उतार्ने क्रम सबैभन्दा बढी हुन्छ हरेक यात्रामा यहाँ पनि यात्रादलको यो कार्य चलिरहन्छ । असोजको महिना भए पनि बारीमा मकैका हरिया बोट ती बोटमा झप्किएका कात्तिके बोडीका झुप्पा अनि बाटातर्फ नागले फणा निकालेझैँ मुन्टा निकालेका फर्सीका लहरा आहा मनोरम । बेला घर्केर होला आफ्ना लच्केका हाँगाका फल रित्याएर माथि नै फर्किएका छन् नास्पातीका हात जस्तै डालीहरू । बोट मात्रै देख्दा मुख रसाउने प्रजाती हो लब्सी त्यसमा पनि लटरम्म फलेको बग्रेल्ती झरेको आहा भुरालाई पापा जस्तै भयो । टोलीका आँखा पुगे जमिनतर्फ अनि सम्झना आयो हिमाली भेगमा यार्सा खोज्ने बथानको । हुन पनि उस्तै त हो त्यो यार्सा हिउँखारमा हुर्कियो यो लब्सी छैमलेमा । लौका, फर्सी, कुभिन्डो अनि काँक्रोले भरिभराउ बारीका पाटामा बजार लैजान तरकारी टिप्दै गरेका खेतीहारलाई सामान्य अनुरोध गर्दै उकालियो हाम्रो पीत वर्णीय जमात ।
यात्रामा स्थानीय संयोजनकर्ता हुने गर्छन् प्राय यात्रामा तर यो पटक केही अन्यौल रह्यो हाम्रो समूह गन्तव्यलाई ढाड देखाएर चुली पुग्न ओरालो लाग्यो । केही युवाले ढिपी गरेको बाटोलाई बाटो नठानेका पाकाहरू तल पुगेर सोही उकालो पुनः चढेर चिहान डाँडा उक्लिए । चिहान डाँडा जहाँ तामाङ समुदायको अन्त्येष्टि कार्य गरिन्छ हो त्यो डाँडाको हरियो चौरबाट चोभारतर्फ नियाल्दै र चन्द्रागिरि र क्षितिजको मिलन हेर्दै पानीले गला भिजाएपछि प्रथम चरणको कवितावाचनले वन गुञ्जियो । एन्जेल निलुको लघुकथा, परशुराम पराशर, शोभा पोख्रेल, प्रभा बराल, शीतल गिरी, गीता रेग्मी आदिले आआफ्नो सिर्जनाले पहिलो मङ्गलाचरण गरेको कार्यक्रमले केही लचकता पायो र दोस्रो चरणको काव्यपाठ भयो । दोस्रो काव्यपाठ सत्रमा विमल अर्याल, सुष्मा आचार्य, राजन पुडासैनी, हरिबोल काफ्ले, डा. बालचन्द्र मिश्र, घनश्याम प्रसाईंज्यूको रचना सुन्ने अवसर मिल्यो ! डा. बालचन्द्र मिश्रज्यू र अप्सरा ढकालज्यूको ठाडो लोक गीत दोहोरी मनोरम भयो । न उकालो न तेर्सो तेर्पिउँ तेर्पिउँ यात्राको केही समय खपत पश्चात् लमतन्ने भएर सुतेको हरियो चौरमा पुग्यो यात्राको समूह । हिमालको काखमा बसेको पाटन जस्तै हरियाली सजाएर बसेको प्रतिमान चौरमा चर्दै गरेका गाई र बाख्राले चौरी र च्याङ्ग्राको झल्को दिन्थे । उपत्यकाको पल्लो डिल अर्थात् महाभारत पर्वतमालाको टाकुरोमा हिमालय र इन्द्र सरोवरको मन्द हावा चुस्दै र ओकल्दै रमाएको प्रतिमान चौरमा पुग्दा लाग्यो स्वर्गको एक टुक्रा झरेर आएछ । तस्बिर खिच्ने तछाडमछाड चल्यो, जोडी र घनिष्ठताको वर्गीकरण अनुरूप फोटो खिच्ने क्रम चल्छ यात्रामा ! म भने समूहमा भएर पनि एक्लै थिएँ वा एक्लै भएर पनि भिडमा थिएँ बुझ्न कठिन थियो तर पछि बुझियो प्राय तस्बिरले मलाई रुचाएनछ । माथिल्लो गन्तव्यमा पुग्नु अगावै शरीरले दानाको चाहना गरेको हुँदा खाना खाने योजना बन्यो, खुला चौरमा यात्रीका पीठ्युँ ओर्लिए पोका उघ्रिए अनि झुल्किए अनेकौँ व्यञ्जन ! हाम्रो यात्राको क्रममा प्रायः शारदा पराजुलीजी लगायत मातृशक्ति डाडुपन्यु समातेर आमाको भूमिका निर्वहन गर्नुहुन्छ, आज पनि सोह्रश्राद्धको हविष्य भए पनि उहाले हाम्रो भतेरको व्यवस्थापन गर्नुभयो ।
चिउरा, दही, पनिर, पकौडा, आलु, साग, हलुवा, रोटी लगायत व्यञ्जन यात्रापूर्व नै निर्धारित सूचनाअनुसार ल्याइएको हुन्छ अनि झोलामा खाना खाने थाल पनि । एक घण्टा प्रतिमान चौरमा मनलाई लमतन्न पारेर रमाएपछि लागियो मुख्य गन्तव्यतर्फ अर्थात् चौकोटदेवी मन्दिर तर्फ । उचाइको हिसाबले चन्द्रागिरि सँग आँखा जुधाउन सक्ने चौकोटदेवीको निवास स्थानमा माइला तामाङ पुजारी रहेछन् ! घाँसैघाँस ढाकिएको गढी उक्लन लाग्दा बाटोमा लमतन्न परेर झम्टिन तयार बाघको आकृतिको शिलाले नजर खिच्यो आफूतर्फ । किंवदन्तीअनुसार रामले विलाप गर्दै अरण्य विहार गर्दा बाघ बाटोमा आएको र वाण प्रहार गर्दा त्यही ढलेर शिला स्वरूप धारण गरेको भन्ने भनाइ चल्दै आएको रहेछ । नजिकै बस्ती नभएको र वनले सजाएको चौकोटदेवीको प्राचीनतामा सिमेन्ट र कङ्क्रिटको प्रवेश कदाचित उचित होइन तर यहाँ पनि डोकोमा बोकेको गिट्टी र बालुवाको खम्बा बनेको रहेछ अनि मनमा लाग्यो के त्यो पुरानो गढीको अब अन्त्य हुने नै हो त ? पाथीभरा मन्दिर तीर्थालु जान्छन्, गोसाइँकुण्ड जान्छन् के त्यहाँ सिमेन्टको भवन खोज्न गएका होलान् त कदापि होइन तसर्थ हाम्रो प्राचीन धरोहरलाई जस्ताको तस्तै सँगालेर भावी पुस्तालाई हस्तान्तरण गर्नु दायित्व हो जस्तो लाग्छ । त्यो चुलीमा देवीको पूजा गरेर चारैतिर परिक्रमा गर्दा पूर्वको भट्टेडाँडा र फुल्चोकी, पश्चिमको चन्द्रागिरि उत्तरको शिवपुरी दक्षिणको इन्द्रसरोवर र सिमभन्ज्याङ एक आपसमा वार्तालापमा मग्न छन्झैँ लाग्छ । हुमाने भन्ज्याङबाट ठोरी भेट्न चिप्लिएको कालो मार्गमा सुलुलुलु बग्दै गरेका बाहन हरबखत चौकोटदेवीलाई पाउमा दण्डवत गरेर हिँड्छन् । उता पूर्वको बँेसीबाट पशुपति र शालीनदी, विष्णुमती र मनहराको स्पर्श बोकेर आएकी बागमती नदी गङ्गा मिलनको अभिलाषा लिएर कलकलाइरहेकी छिन् । मन्दिरको पर्खालमा बसेर चित्लाङको मनोरम जैतुन बगैँचा अनि टिस्टुङको उच्च टाकुरो, दक्षिणकालीबाट आकाशतर्फ यात्रा गर्दै गरेका शङ्ख र घण्टका कर्णप्रिय आवाज साँच्चै मनोहर छ चौकोटदेवी गढी । पुजारी बाको स्मृतिका पानाबाट ऐतिहासिकताको सत्तल नियाल्ने प्रयत्न भयो र लाग्यो यो स्थान ओझेलमा परेको वा पारिएको ? कारण जे पनि हुन सक्छ तर अबको समयमा धार्मिक पर्यटनको प्रचुर सम्भावना बोकेको चौकोटदेवी थुम्कोलाई उचित रूपमा प्रचारप्रसार मात्रै गरे पनि चाँडै नै यो स्थानको महिमाको बखान हुनेछ भन्ने अनुभव सबैले ग¥यौँ । पूजा, अर्चना, ध्यान, फोटोग्राफी सबै सकेपछि काव्य वाचनको अर्को नयाँ सत्र आरम्भ भयो ।
भिन्न भिन्न स्रष्टाले सञ्चालन गरेको कार्यक्रममा सहभागी स्रष्टाहरू खोलाघरे साहिलो, डिल्लीरमण सुवेदी, रामकुमार पण्डित, दीपक भेट्वाल, विष्णुप्रसाद शर्मा पराजुली, गङ्गाप्रसाद भेटवाल, दीपक लोहनी, रुबी सत्याल, अप्सरा ढकाल, जयबहादुर घिमिरे, विजया बस्नेत, वसन्त रिजाल, प्रतीक घिमिरे, नानीबाबा अधिकारी, दुर्गा भवानी भट्ट, शम्भु गजुरेल, नवराज रिजाल, विनोद नेपाल, वीना नेमकुल, शान्ता देवकोटा आदिले रचना पाठ गर्नुभयो । लामो समयदेखि नितान्त एक्लो जिन्दगी व्यतीत गर्दै आउनुभएका पुजारीलाई साथमा भएको केही फलफूल र यात्राको तर्फबाट मायाको उपहार अर्पण गरेर अप्ठ्यारो कान्लो ओर्लिंदै गर्दा मलाई एउटा यात्राको स्मरण भयो । लगभग १५ वर्ष अघि हरिद्वार र ऋषिकेश यात्रा गर्ने अवसर पाएको थिएँ मैले, हरिद्वारको धार्मिक पर्यटन र सरकारको समर्पणले मनमा पलाएका कौतुहलताको मुनाहरूमा त्यति बेला पालुवा पलायो जब म मन्सादेवी र चण्डादेवी दर्शन गर्न गएँ । शहरको एक किनारामा बसेका थुम्का जहाँ पुग्न पैदल यात्रा पनि खासै कठिन नहोला तर पनि स्थानीय भाषामा उडन खटोला भनेर सम्बोधन गरिने बिजुलीकार अर्थात् केबुलकारको जडान र मान्छेको भिड अनि मालाटाला र आस्थाको पसलमा बर्सिएको अलङ्कारको अविरल झरना जहाँ व्यापारको र धर्मको बेजोड सङ्गम थियो त्यहाँ । चौकोटदेवी जहाँ आधारभूत संरचना निर्माण गरेर यात्रु निवासको निर्माण, यात्राको लागि केबुलकार गरेर प्रचार गर्न सकेमा आम्दानीको हिमनदी बन्ने पक्का छ ।
अनि मनको अर्को पक्लेटोमा फेरि पनि अर्को कुरा खेल्न थाल्यो ! चन्द्रागिरिले चौकोटदेवीको थुम्कोलाई गिज्याउँदै त छैन ? पवित्रता, उच्चता र हरप्रकारले एक इन्च पछाडि नरहेको यो स्थानमा पूर्वाधार निर्माणको अनिकाल परेर छिमेकी थुम्काले गिज्याउने अवस्था किन आयो ? यो केवल धार्मिक दृष्टिकोणबाट मात्रै होइन कृषि उपज, वन पैदावर, कालिज, तित्रो, लगायतका चरा जाति, खरायो, बराह, दुम्सी जस्ता वन्यजन्तु नियाल्नको लागि आरक्ष, वनभोजको लागि अत्यन्त उत्तम गन्तव्य, मित्रताको प्रस्फुटन गर्ने कैलाश जस्तै पवित्र धाम ! कोरिएको रातो सडकलाई कालो बनाएर केही तल विश्राम र आराम अनि भोजनादिको सुनिश्चित केन्द्र बनाउन सकेमा अवश्य पनि चौकोटको मुहार हँसिलो हुने थियो ।
शिखर यात्रापछि ओरालो झरेका यात्रीगण रमणीय जङ्गल नियाल्दै शब्दका बान्कीहरूमा चौकोट यात्रालाई सजाउन उडालुको सिम्किनोदेखि दमकन्देको छेस्को अनि बाँझको बुटोदेखि चुत्रोको झ्याङको पात र काण्ड खोज्दै र टाँस्दै थिए कागजका पानामा । गोठालाका गफमा लट्ठिएका पाका यात्री पाश्र्वमा टिस्टुङ लिपेर तस्बिर खिच्न तल्लीन मातृ तथा पिता शक्ति साँच्चै मनोरम यात्रा । कलकल पानीका मूल हरिया घाँसका तरेली रहरलाग्दा दुहुना पशु बसौँ बसौँ लाग्ने छैमले ! केवल दुधमात्रैबाट बनाइने शुद्ध खुवा वा कुराउनी बनाउँछन् यहाँका किसानले ! लप्सीको माडा अनि नास्पातीको रसिलो स्वाद । कोलाहलमय काठमाडौँ छैन यहाँ विकटको चित्कार पनि छैन, पशुपतिको आकासमा गुञ्जेको शिव भजन सुनिन्छ जहाँबाट, स्वयम्भूको शान्ति सन्देशको ॐ माने पद्मे हुम् सल्बलाउछ वायुमा र मन शान्त पार्दछ । चोभार काट्ने मञ्जुश्रीको पौरख नियाल्न सकिन्छ त्यहाँबाट ।
छैमलेको राम्चेतर्फ ओरालो लाग्ने क्रममा साथीहरू अनेकन समूहमा हुनुहुन्थ्यो सम्भवतः यो तस्बिर समूह नै थियो भन्दा फरक नपर्ला । धेरैभन्दा धेरै फोटो खिच्ने पछि थिए बिस्तारै समूह आफ्नो क्रममा झर्दै थियो । बिहान अनुरोध गरेको स्थानमा तरकारीका नाना प्रजातिको खजित थियो बाटो छेउमा । रहरलाग्दा फर्सी, लोभलाग्दा काँक्रा, काँचो नै खाऊँ जस्तो इस्कुस, बोडी कति हो कति । मूल्य पनि बारीमा नै पुगेका उपभोक्तालाई अत्यन्त सरल नै भयो । सबै सहभागीले आ आफ्नो रुचिअनुसारको खरिदारी गरे । हाम्रो सवारी साधन अलि तल चोकमा नै भएकाले हिडाइ लामै भयो, चिया खाने सल्लाहमा एकमत भएन टोली र यात्राले गति लियो । दक्षिणकाली माताको पुनः दर्शन गरियो माथिबाटै अबको हाम्रो गन्तव्य थियो शेषनारायण । चार नारायणमध्येका एक शेषनारायण उपत्यकाको दक्षिणतर्फ बसेका छन् अग्लो र अनकण्टार पर्वतको फेदमा कहिल्यै नसुक्ने पोखरीमा विचरण गर्ने शेषशैयामा विराजित नारायण नै शेषनारायण हुन् भन्ने विश्वास छ । बौद्ध गुरुले तपस्या गरेको स्थान पनि भएकाले सँगै रहेको विहार र मन्दिर धार्मिक सहिष्णुताको उदाहरण बोकेर भविष्य सम्झाइरहेका छन् ।
कालोदह दहभरि फ्यालिएका काठका लाथ्रा सल्बलाइरहेका माछा अनि छेवैको राजमार्गमा चिप्लिरहेका गाडी सूर्यले ओरालो लागेको दृश्य नियाल्दै बसमा उक्लियो पदयात्रा टोली । जतिजति शहरसँग हाम्रो वाहनको निकटता बढ्दै गयो मेरो हृदयमा आजको यात्राको स्थलमा नवीन तीर्थाटनको लर्को लागेको दृश्य झल्किन थाल्यो । साँघुरो बल्खु कुलेखानी सडक फराकिलो बनेर दोहोरीलत्त मोटर दौडेका रहेछन् । हरियाली र फुलेका अनेकौँ नेपाली फूलले रङ्गीन वातावरण, बाग्मतीको प्रवाहमा कलकल आवाज नदीमा पारदर्शी पानीको बहाव, चौकोटदेवीको जङ्गलमा डुक्रेका बाघको आवाज, मग्मगाएका चिराइतो अनि अन्य वनकुसुम ! तल गाउँबाट लेक चर्न उकालो लाग्दै गरेका कामधेनुका बथान । खुवा घोट्दै गरेका हलुवाइ, तिहुन टिप्दै गरेका गृहिणी, पाकेको नास्पातीमा भुन्भुनाउँदै गरेक अरिँगाल, झप्केका बन्सो, तप्केका महका थोपा । राम्चे चोकबाट उकालो लागेको केबुलकार च्याँन डाँडा र प्रतिमान चौरमा बनेका सब स्टेशनमा झर्ने र उक्लिने सुविधा अनि माथि चौकोट चुलीको अन्तिम स्टेशनबाट आउनेजानेको भिड आहा मेरो सम्झनाको सुसेलीमा विकासको बाजा बजेको बज्यै थियो । गाडीभित्र चक्लेट, काँक्रो तितौराको भोज सुरु भएको थियो, भुटेको मकैको ठेट्ना चपाउँदै म भनेँ पुनः फर्किएँ कल्पनाको सगरमा कुबेरको पुष्पकमा यात्रा गर्न ।
मकवानपुर तर्फबाट र ललितपुर तर्फबाट नयाँ मार्गको सुरुवात गरेर चौकोटदेवीको भव्य मन्दिरलाई ऐतिहासिकता नबिगारेर एउटा पर्यटकीय गन्तव्य बनाउन सकेमा कस्तो होला ! दक्षिणकालीबाट धार्मिक करिडोर बनाएर चौकोटदेवी, हुमाने भन्ज्याङ, चित्लाङ, कुलेखानी इन्द्र सरोवर पालुङ पदयात्राको निर्माण गरेर कार्यान्वयन गर्न सके त्यो क्षेत्रको अवस्था र स्वरूप कस्तो मनोहर हुनेथियो होला ! यस्तै कल्पनामा झुल्दै गर्दा चोभार काटेर गाडीले नेपालको ठुलो विद्यालयको द्वार घच्घच्याउन आँटेछ । हाम्रो यो यात्रा साधनले हामीलाई मलको डोको जस्तै घप्लक्क पार्ने टुङ्गो बल्खु आउनै आँटेको थियो । बल्खु चोकमा कलङ्कीतर्फ लाग्ने आधाआधी यात्रुसँगै म पनि झरेँ सबैलाई बाइबाइ भनेर ।
जीवनका अनेकौँ यात्रामा विविध अनुभव भए पनि आजको यात्राको स्मरण फरक नै रहनेछ ककनी, शिवपुरी, नागार्जुन, फुल्चोकी, नगरकोट जस्तै र हाराहारीमा रहेको चौकोटदेवी मन्दिर ओझेलमा पर्नुमा समाजको उपेक्षित भावना शासकको पक्षपातपूर्ण रवैया स्थानीयले चिन्न नसकेको आफ्नै कस्तुरीको विना के थियो चौकोटको पछौटेपनको लागि जिम्मेवार ? त्यो त भविष्यले निक्र्याैल गर्ला नै तर यात्राभित्रको यात्राको लागि काठमाडौँभित्रको काठमाडौँँले काठमाडौँँको कन्सिरीमा रहेको चौकोट यात्रा गर्नैपर्छ भन्ने भावनाको बर्फी बनाउँदै गर्दा महानगर यातायातले माछापोखरीमा हुत्याइदियो अनि म लागेँ पुरानो गुज्जेश्वरी ।
नुवाकोट ।
No comments:
Post a Comment